We herdenken hen die voor onze vrijheid vielen....
Dodenherdenking in Lourdes
In twee groepen werden ook tijdens de Lourdesbedevaart in een korte plechtigheid door de Nederlandse pelgrims al de slachtoffers herdacht die voor onze vrijheid hun leven hebben gegeven. Bij deze herdenking heb ik de hierna volgende woorden gesproken, die ook in ons bisdomblad Samen Kerk als woord van de bisschop worden gepubliceerd.
De eerste herdenking was in de kleinere groep van het accueil voor mensen die meer zorg nodig hebben. De tweede herdenking was in de grote groep van pelgrims: daar zag ik voor het eerst met hoeveel mensen we eigenlijk wel in Lourdes zijn...
Moedig en principieel...
De herdenking van de oorlogsslachtoffers en viering van de bevrijding kregen dit jaar een bijzonder accent. We werden binnen Europa opnieuw met oorlog geconfronteerd en hoorden avond aan avond over de gruwelen daarvan. Op 15 mei vindt de heiligverklaring plaats van de Karmeliet Titus Brandsma die zich in de tweede wereldoorlog heeft onderscheiden door moed en verzet tegen de nationaal-socialistische ideologie. Wat heeft dit alles ons te zeggen?
Heilige pater Titus
Zonder aarzelen koos Pater Titus in 1940 de kant van de katholieke leiders die zich tegen het Nazisme verzetten. Hij was hoogleraar aan de katholieke universiteit van Nijmegen. Namens de bisschoppen ging hij bij de redacties van de vijftien belangrijkste katholieke bladen langs om die te overtuigen geen advertenties van de NSB te plaatsen.
Jodenvervolging
Titus heeft zich verzet tegen Nazi-rassenleer en tegen de Jodenvervolging en liet volgens een getuigenis van de directeur van die school Joden onderduiken in de HBS die hij in Oss had opgericht.
Dachau
Begin 1942 werd hij door de Duitsers opgepakt en vastgezet eerst in de gevangenis van Scheveningen, later in Kamp Amersfoort, Kleef en Dachau. Zijn geest bleef sterk en hij bleef anderen troosten, biecht horen, zonder te klagen. Ernstig ziek en uitgemergeld is hij daar gestorven, mogelijk door een dodelijke injectie.
NSB
De Nederlandse bisschoppen hadden al in 1934 het nationaal socialisme veroordeeld en in 1936 bepaald dat katholieken die daar steun aan verleenden niet tot de sacramenten konden naderen. Na de Duitse bezetting van ons land, werden de bisschoppen onder druk gezet om die bepaling weer in te trekken. Sommige katholieken wankelden; zo werd de katholieke burgemeester van Castricum enige tijd lid van de NSB.
Het blijft ‘nee’
Maar bisschop Huibers van Haarlem bleef net als de andere bisschoppen heel beslist. Zo liet hij de pastoor van Overveen weten dat hij NSB-ers niet mocht toelaten, zelfs “al zou de hoogste Duitse instantie dit verzoek ondersteunen, dan moet u nog ‘nee’ zeggen”.
De paus is dankbaar
De latere bisschop van Haarlem, mgr. Hans van Dodewaard, studeerde toen in Rome. Van paus Pius XII kreeg hij tijdens een audiëntie deze boodschap mee: “Zeg aan de bisschoppen dat de paus dankbaar is voor hun houding”.
Veroordeling van antisemitisme
Toen de discriminatie van de Joden begon en in 1941 Joodse kinderen van de scholen moesten worden weggestuurd, verbood mgr. Huibers de schoolbesturen dat te doen. En het jaar daarop toen overal bordjes “Voor Joden verboden” verplicht werden, verklaarde de bisschop zonder omwegen dat dit niet kon: die bordjes zijn “een uiting van principieel antisemitisme en dat is onmenselijk en onrechtvaardig”. Parochiehuizen mochten daar niet aan meewerken. En zo ging het verder...
Kardinaal de Jong
Ook andere bisschoppen waren zeer moedig: aan kardinaal Jan de Jong, de aartsbisschop van Utrecht in oorlogstijd, zal in september daarvoor postuum de Yad Vashem onderscheiding worden uitgereikt. Hij leidde het gemeenschappelijk verzet van de bisschoppen tegen het Nazisme en de Jodenvervolging.
Oekraïne
Ook nu zijn er in oorlogstijd moedige mensen. Af en toe komen de berichten daarover uit Oekraïne door: leiders die op hun post blijven en zich duidelijk uitspreken, mensen die anderen trachten te redden uit barre omstandigheden, journalisten die met gevaar voor eigen leven berichten over oorlogsmisdaden, priesters en leken die de zwaksten proberen te steunen, enzovoorts.
Engel of duivel
Het kwaad is monsterlijk sterk, maar ook de zachte kracht van het goede en de duidelijke keuze voor wat waarheid is en recht laten zich nu zien. In moeilijke, heftige situaties komt niet alleen de duivel in mensen naar boven, maar ook de engel laat zich zien door kracht en goedheid.
Moedig en principieel
Zullen wij de moed hebben om in moeilijke situaties goed te spreken en te handelen? Zullen we de kracht hebben om niet voor het kwaad te bezwijken, maar moedig en principieel te zijn? Zullen we zo sterk zijn dat we niet ons eigen gemak of materieel voordeel kiezen, maar wat wáár is en goed? Ik hoop het en daar bid ik voor. Want daar waar iemand moedige en principiële keuzes maakt, laat hij of zij zien wie hij is en komt de ware schoonheid van zijn/haar mens-zijn naar voren.
+Johannes Hendriks
Bisschop van Haarlem-Amsterdam
