Vorm geven aan de identieit van katholieke scholen

Woens­dag­avond 19 juni vond er bij CNV een ont­moe­ting plaats over iden­ti­teits­be­leid in het katho­liek onder­wijs. Wanneer is een school katho­liek? En hoe kun je die iden­ti­teit gestalte geven in onze tijd?

Onzeker­heid

Daarbij komt dat scholen door te­rug­lo­pend leer­lin­genaantal of door andere oor­zaken zijn gefuseerd met scholen van andere signatuur. Als die signatuur ook chris­te­lijk is, is er veel gemeen­schap­pe­lijke basis voor de iden­ti­teit. En er zijn ook nu veel scholen met een katho­lieke iden­ti­teit. Maar er is ook veel onzeker­heid over hoe die iden­ti­teit gestalte kan krijgen.

Onder­wijs­brie­ven

De Bis­schop­pe­lijk gedele­geer­den voor het onder­wijs hebben daarover onder­wijs­brie­ven ge­schre­ven. Drie daar­van zijn al ge­pu­bli­ceerd, er volgen er meer. Ze zijn te vin­den op www.nksr.nl

Samen rond iden­ti­teits­be­leid

Tijdens de ont­moe­ting bij CNV Onder­wijs heb ik een ope­ningsinlei­ding gehou­den, mede bij gelegen­heid van 60 jaar Gravissimum Educationis, het concilie­do­cu­ment over het onder­wijs. De tekst daar­van vindt U hier­on­der.

Daarna hield dr. Elizabeth Boddens Hosang een inlei­ding vanuit haar praktijk. Zij is lid van de iden­ti­teits­com­mis­sie van CNV onder­wijs en als iden­ti­teits­be­ge­lei­der werk­zaam op een groot aantal basis- en middel­ba­re scholen in Leiden en omge­ving. Marcel Else­naar van Verus sprak over nieuwe redenen om het over iden­ti­teit te hebben. Hij is adviseur duur­zaam onder­wijs en iden­ti­teit bij Verus. In beide inlei­dingen kwam aan de hand van praktijk­voor­beel­den naar voren hoe be­lang­rijk het is contact te krijgen met de leer­ling als mens.

KATHOLIEK ONDERWIJS EN DE VORMING VAN JONGE MENSEN

GRAVISSIMUM EDUCATIONIS ZESTIG JAAR (28 ok­to­ber 1965)

CNV Onder­wijs bij­een­komst

Nieuwe redenen om het over katho­lieke iden­ti­teit te hebben

Zestig jaar Gravissimum Educationis

Dit jaar is het zes­tig jaar gele­den dat het tweede Vati­caans concilie de Ver­kla­ring over de chris­te­lijke opvoe­ding Gravissimum educationis momentum publi­ceerde. “Het zeer grote belang van de opvoe­ding” zo laten deze Latijnse woor­den zich vertalen, waar­mee het do­cu­ment begint. Het tweede Vati­caans concilie is de grote kerk­ver­ga­de­ring tussen 1962 en 1965 waarvoor alle bis­schop­pen ter wereld jaar­lijks twee maan­den naar Rome wer­den ge­roe­pen. Dat was een unieke gebeur­te­nis waarin de katho­lieke kerk de grote lijnen voor de zeer lange termijn heeft uit­ge­zet. En één van de do­cu­menten die Vaticanum II publi­ceerde ging dus over de opvoe­ding of mis­schien nog beter ver­taald: over de vor­ming. Is er nog rele­vantie om daarbij stil te staan? Jazeker, dit do­cu­ment is de basis voor het denken van de katho­lieke kerk over vor­ming en onder­wijs.

Ver­an­de­ring van focus

De keuze van de naam “Declaratio de educatione christiana” (Ver­kla­ring over de chris­te­lijk vor­ming of opvoe­ding) was een fun­da­men­tele keuze die tij­dens het Concilie zijn beslag kreeg. Ontwerp­tek­sten van dit do­cu­ment heetten nog “Over de scholen”, totdat pas in 1964 die ver­an­de­ring in de titel kwam. Daar­mee ver­an­der­de de focus. Vóór die tijd was de focus op het “schoolse” aspect, dat er niets mocht wor­den gedo­ceerd wat met het geloof in strijd was en dat de rechten van de kerk en de ouders moesten wor­den ge­res­pec­teerd. Het cognitieve aspect en de ver­de­di­ging van de eigen positie ston­den dus voorop.

Een dam tegen fascisme en nazisme

Dat was in een bepaalde zin heel be­grij­pe­lijk want de katho­lieke kerk had katho­liek onder­wijs moeten verde­digen tegen nazisme en fascisme die hun ideo­lo­gie in de scholen wil­den door­voeren. Onder­wijs­vrij­heid tegen staatsinvloe­den stond centraal. Paus Pius XI had niet alleen een En­cy­cliek gewijd aan de veroor­de­ling van de nazi-ideo­lo­gie in het alge­meen (En­cy­cliek Mit brennen­der Sorge, 1937), ook de fascis­tische invloed op het onder­wijs bestreed hij met een En­cy­cliek (Rappresentanti in terra, 1929; Latijnse versie: Divini illius Magistri). De poli­tieke situatie had dus het omgaan met katho­liek onder­wijs bepaald, maar in de strijd tegen staatsinvloed was wel steeds onder­streept dat de ouders verant­woor­de­lijk waren voor de opvoe­ding en dat de school een middel tot opvoe­ding was en dat er daarom onder­wijs­vrij­heid moet zijn, maar inhou­de­lijk was dat opvoe­dings­as­pect niet zo sterk belicht geweest.

Antropo­lo­gische wen­ding

Tijdens het tweede Vati­caans concilie vond een soort “antropo­lo­gische wen­ding” plaats: de mens van de leer­ling kwam centraal te staan, het gaat om de vor­ming van de men­se­lijke persoon in al zijn aspecten. Als je nu kijkt naar wat er in Gravissimum Educationis n. 8 staat ge­schre­ven, komt dat dui­de­lijk naar voren: een katho­lieke school zal cultuurdoel­ein­den en humane vor­ming nastreven en de katho­lieke iden­ti­teit zit in het feit dat er in een katho­lieke school een milieu is bezield door de evan­ge­lische geest van vrij­heid en liefde, dat leer­lin­gen wor­den geholpen geloof en cultuur te verbin­den, te groeien in de waar­den van het mens-zijn. Daarbij erkent het concilie bovendien dat een katho­lieke school volgens plaat­se­lijke omstan­dig­he­den ver­schil­lende vormen kan aan­ne­men en het spreekt speciale waar­de­ring uit voor katho­lieke scholen die ook door niet-katho­lieke leer­lin­gen wor­den bezocht (GE 9).

Concrete situatie

Kortom, hier komt naar voren dat een katho­lieke school allerlei vormen aan kan nemen, al naar gelang de moge­lijk­he­den en de uit­dagingen die er in de concrete situatie liggen. Het is dus niet (meer) zo dat een katho­lieke school bij voor­keur aan een stan­daard moet beant­woor­den van katho­lieke leraren, katho­lieke kin­de­ren en katho­liek onder­wijs. Na­tuur­lijk wil het concilie niet dat de katho­lieke iden­ti­teit ver­dampt, maar dat die beleefd wordt op de manier die het beste aan­ge­past is aan de concrete situatie.

De grote vraag

Maar altijd dus vanuit de vraag: hoe kan ik het beste bijdragen aan de vor­ming van deze jonge mensen vanuit een chris­te­lijk, katho­liek mens­beeld? De katho­lieke sociale leer is daarbij een grote schat als het gaat om persoons­vor­ming, bur­ger­schaps­vor­ming en een visie op de samen­le­ving, maar helaas is die sociale leer wel vaak een beetje een verborgen schat.

Schoolmilieu

Twee aspecten zijn bij­zon­der be­lang­rijk en maken of breken een katho­lieke school: een eerste aspect is het scheppen van een milieu van vrij­heid, liefde, ge­meen­schap, waarbij we ons laten in­spi­re­ren door het evan­ge­lie - welke in­spi­ra­tie concreet tot uiting komt in het vaak onderge­waar­deerde vak gods­dienst/levens­be­schou­wing maar hope­lijk ook op tal van andere manieren, zoals vie­rin­gen, aan­dacht voor mensen in ont­wik­ke­lings­lan­den, een weekope­ning, aan­dacht voor en be­trok­ken­heid op elkaar enzo­voorts - en ten tweede - nauw verbon­den met het eerste aspect - een gericht­heid niet op de cijfertjes en de targets, maar op de mens, de vor­ming en ont­wik­ke­ling van de persoon; na­tuur­lijk zon­der het niveau van het onder­wijs te ver­waar­lozen, maar dat spreekt eigen­lijk van­zelf: een goede, vormende omge­ving met aan­dacht voor mens-zijn draagt ook bij aan het onder­wijs­ni­veau.

Romeinse teksten

Na het tweede Vati­caans concilie heeft de paus - dat was toen paus Paulus VI - vooral dat laatste aspect - die vor­ming van héél de mens - uit­ge­werkt en steeds weer opnieuw be­klem­toond in tal van toe­spra­ken. Allerlei ker­ke­lijke teksten vanuit het Di­cas­te­rie voor Cultuur en Opvoe­ding hebben beide hier­voor genoemde aspecten uit­ge­werkt. Ik merk dat het voor veel mensen best verrassend is om daar kennis van te nemen, omdat zij bij do­cu­menten uit “Rome” niet altijd zo’n posi­tief beeld hebben.

Onder­wijs­brie­ven

In ons eigen land zijn de bis­schop­pe­lijk gedele­geer­den voor het onder­wijs in onder­wijs­brie­ven over katho­liek onder­wijs in onze plu­ri­for­me samen­le­ving, bezig katho­lieke iden­ti­teit naar het heden te vertalen. Twee à drie keer per jaar wordt zo’n nieuwe onder­wijs­brief ge­pu­bli­ceerd. Tot nu toe zijn drie onder­wijs­brie­ven ver­sche­nen, ge­pu­bli­ceerd onder meer op de web­si­te van de Neder­landse Katho­lieke School­raad, NKSR.nl.

Zoek­tocht

Mijn per­soon­lijke erva­ring is dat jon­ge­ren nu meer bezig zijn om exis­tentiële en maat­schap­pe­lijke vragen in een per­soon­lijke zoek­tocht te verbin­den met waar­den en inzichten vanuit het katho­lieke geloof. De zoek­tocht begint op social media. Voor het eerst is het aan­deel gelo­vi­ge jon­ge­ren in de Gene­ra­tie Z en de Alpha gene­ra­tie gestegen.

Tribute

Ik wil dus graag, aan het begin van onze bij­een­komst, een klein “tribute” brengen aan dit zes­tig­ja­rig concilie­do­cu­ment Gravissimum educationis, dat een be­lang­rijke ont­wik­ke­ling in gang heeft gezet,. Het heeft een nieuwe visie voor katho­liek onder­wijs gebracht. Dat je als katho­lieke school probeert te focussen op de mens, héél de mens, vanuit evan­ge­lische waar­den is sindsdien wel meer en meer gemeen­goed gewor­den, al blijft die focus een enorme uit­daging te mid­den van alles wat er aan ver­wach­ting van ouders, pres­ta­tiedruk en regel­ge­ving van de over­heid op ons afkomt.

Een eindeloos verlangen en een open­heid...

Maar het is de moeite waard en juist nu heel nodig, bij­voor­beeld om meer verbin­ding in de samen­le­ving te bevor­de­ren en een leven vanuit in­spi­ra­tie en waar­den te bevor­de­ren. Want het gaat om de mens, om een persoon, maar niet alleen als individu, ook als sociaal wezen en als mens met een eindeloos verlangen, een open­heid voor het onein­dige, voor God.