Arsacal
button
button
button
button


Vrijheid van godsdienst

Lezing voor de Sint Nicolaasacademie

Nieuws - gepubliceerd: zondag, 20 oktober 2013 - 633 woorden
Sint Nicolaas, patroon van de academie
Sint Nicolaas, patroon van de academie

Gods­dienst­vrij­heid is nog steeds een enorm vraag­stuk: op vele plaatsen in de wereld wor­den mensen om hun geloof ver­volgd en de zoge­naamde Arabische lente was voor de chris­te­nen in de lan­den van Noord-Afrika en het Midden-Oosten eer­der een Sibe­rische winter. Maar er zijn ook andere problemen rond dit thema. Zater­dag­mor­gen 19 ok­to­ber sprak ik over de Gods­dienst­vrij­heid aan de hand van de Ver­kla­ring Dignitatis Humanae van het tweede Vati­caans concilie, voor de Am­ster­damse Sint Nicolaasacademie die sinds een aantal jaren bijeen­komt in een zaal van de pastorie van de Sint Agnes­kerk aan de Am­stel­veenseweg in Am­ster­dam.

Het tweede Vati­caans concilie legt er in de Ver­kla­ring de nadruk op dat het niet gaat om een "rela­ti­vis­me"alsof het niet uitmaakt wat voor geloof je aanhangt. Ieder mens moet de waar­heid zoeken en is ge­roe­pen die waar heid die hij erkent en inziet te aan­vaar­den en er de con­se­quenties uit te trekken. Maar dit zoeken naar de waar­heid moet in een zekere vrij­heid kunnen gebeuren, want het gaat bij geloven tenslotte om de instem­ming van ons hart. Dat heeft de kerk trouwens altijd geleerd: Niemand kan tegen zijn zin gedoopt wor­den, niemand kan geloven tenzij hij dat wil (St. Au­gus­ti­nus).

Wat in de decennia voor het tweede Vati­caans concilie wel veran­derd was, is de visie op de opbouw van de Staat en de bur­ger­lijke maat­schap­pij. Sinds paus Pius XI had de sociale leer van de Kerk dui­de­lijk voorge­hou­den dat een maat­schap­pij dienst­baar moest zijn aan de mensen en het alge­meen wel­zijn en daarom zo dicht moge­lijk bij de mensen moet staan volgens het sub­si­dia­ri­teits­be­gin­sel: laat aan mensen zelf over wat zij zelf kunnen, bied hulp en steun waar zij die hulp en steun nodig hebben. Paus Leo XIII had bovendien al verklaard (1885) dat de Kerk niet tegen de­mo­cra­tie is (ook al kende hij toen het taats­be­grip met rechts­staat nog niet).

Het tweede Vati­caans concilie heeft hierop voort geborduurd en is in de Ver­kla­ring uit­ge­gaan van de democra­tische samen­le­ving en de rechts­staat, die - zo stelt de Ver­kla­ring - geen recht heeft mensen in gods­diens­tige aan­ge­le­gen­he­den te dwingen. De Ver­kla­ring staat wel een bij­zon­dere positie van een meer­der­heidsgods­dienst toe, mits die maar vrij­heid laat aan andere gods­diensten. Het gaat hier om een juri­dische orde­ning, niet om de morele vraag naar de waar­heid. Dat was voor som­mi­ge concilie­va­ders - waar­on­der mgr. M. Lefèbvre - las­tig te begrijpen: zij ston­den een Staat voor die katho­liek zou zijn en - welis­waar met tole­ran­tie voor andere gods­diensten - zou trachten het katho­lie­ke in die samen­le­ving in alles te bevor­de­ren. Het gaat hier niet meer om een neutrale staat, maar om een vorst, presi­dent of andere rege­rings­lei­der die een per­soon­lijke opdracht voelt om de katho­lie­ke gods­dienst te bevor­de­ren.

Een derge­lijke opvat­ting - die regimes als die van Franco, Salazar en Pinochet onder­steunde - treffen we in feite nu vooral in Islami­tische lan­den aan, die geheel de samen­le­ving volgens de principes van hun geloof willen ordenen en hooguit en in beperkte mate andere geloven zoals het chris­ten­dom tolereren. Ten tijde van het concilie was bovendien het Communisme zeer verbreid.

Het concilie stelt daar principes tegen­over die op zich voor ie­der­een toe­gan­ke­lijk zijn, ook voor wie een ander geloof hebben of niet gelovig zijn: de mensen zijn de basis van iedere samen­le­ving. De gelo­vi­ge zal daarbij zeggen: ze zijn geschapen naar Gods beeld en gelijkenis en wel als sociaal wezen. Het respect voor mensen juist ook in hun diepste over­tui­gingen - mits die na­tuur­lijk de open­ba­re orde en zede­lijk­heid geen geweld aandoen - is het fun­dament voor iedere mens­waar­dige samen­le­ving.

Maar ook in onze samen­le­ving - hoe­zeer ook democra­tisch - duiken toch steeds weer zaken op die maken dat we op onze hoede moeten zijn. Er zijn altijd weer mensen die hun over­tui­ging met geweld of wette­lijke maat­regelen aan anderen willen opleggen...

Terug