Geen barmhartigheid zonder recht en rechtvaardigheid (7e zondag C)
En reflectie op de misbruiktop
Zondag 24 februari was ik voor de Mis in de kathedraal. De eerste lezing (1 Sam. 26) en het evangelie (Lc. 6, 27-38) gingen over barmhartigheid, niet oordelen en vergevingsgezindheid. Tegen de achtergrond van de misbruiktop in Rome klonken die woorden misschien wel wat te gemakkelijk... Een homilie en een reflectie.
Wat de behandeling van het misbruik betreft - ik heb het eerder gezegd en herhaal het -: belangrijk is aandacht en zorg voor de slachtoffers en heldere protocollen en procedures. Eigenlijkis er al veel. Een Vademecum waarvan sprake was in de misbruik-top, is er al sinds 2010 (zie: www.vatican.va/resources/resources_guide-CDF-procedures_en.html), richtlijnen voor het opzetten van nationale procedures sinds 2011 (www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20110503_abuso-minori_en.html) en het Motu proprio Sacramentorum Sanctitatis Tutela over de behandeling van ernstige delicten is van 2001 en herzien in 2010 (www.vatican.va/resources/resources_lettera-modifiche_it.html). Binnen de Congregatie voor de geloofsleer is een rechtbank opgezet die onder meer klachten tegen bisschoppen beoordeelt. Een belangrijke stap zal nu zijn deze procedures te versterken, tot één systeem te maken en de wijze van beoordeling meer publiek te maken.
Sfeer van verdachtmaking
Niet gelukkig word ik ervan als een algemene sfeer van verdachtmaking tegen mensen of bepaalde categoriëen van mensen wordt opgeroepen. Zo was er in de tijd voor de Synode veel druk van links en rechts om de homoseksuelen of het omgaan van de kerk met homoseksualiteit als oorzaak aan te wijzen. Paus Franciscus heeft - mijns inziens terecht - geweigerd om in deze valkuil te stappen. Het gaat er niet om soorten van mensen te blameren en ‘weg te zetten’, maar om een goede en duidelijke aanpak, waarbij zeker ook de inschatting van risicofactoren en adequate preventie een rol spelen. Maar het zijn niet de homo’s of de mensen in de curie die fout zijn of opvattingen van de kerk, het zijn concrete criminelen: hun daden moeten bestraft worden en herhaling moet worden voorkomen. Een algemene sfeer van verdachtmaking en anonieme beschuldigingen maken het voor alle priesters en religieuzen moeilijk, terwijl daardoor het kwaad niet wordt aangepakt.
De misbruiktop
Ik was blij met het nieuws dat uit de ‘misbruiktop’ - het overleg van paus Franciscus met de voorzitters van alle bisschoppenconferenties - kwam. Wat ik vooral positief vind is de duidelijke erkenning dat misbruik binnen de kerk (en daarbuiten) in alle culturen en maatschappijen voorkomt (vgl. slottoespraak paus Franciscus), de aandacht die er geweest is voor de slachtoffers en hun (verschrikkelijke) verhalen en dat de besprekingen niet in vage schuldbetuigingen zijn blijven hangen maar op concrete maatregelen waren gericht: een duidelijk en gemakkelijk benaderbaar ‘loket’ waar ieder terecht kan die een klacht wil uiten, concrete procedures en protocollen voor de behandeling van misbruik. Erkenning van schuld, boetedoening en concrete maatregelen en procedures is wat paus Franciscus in zijn slottoespraak als weg heeft gewezen, waarbij hij heeft gezegd dat er voor de hele kerk uniforme procedures moeten komen, met name verwijzend naar richtlijnen van ‘Inspire’, samengesteld met de Wereld gezondheids organisatie. Dit betekent ook dat er binnen het gebied van elke bisschoppenconferentie normen - en niet alleen richtlijnen - moeten komen voor de behandeling van misbruik-klachten, die afgestemd worden op die van de universele kerk. Zo moet er een meer samenhangende, universele behandeling van het misbruik ontstaan. Ik hoop dat dit spoedig tot versterking van de bestaande procedures zal leiden en tot openheid over de jurisprudentie of wijze van beoordeling die hierbij leidend is.
Gerechtvaardigde woede
De paus heeft aandacht gevestigd op de verwoestende werking van zo wijd verspreide pornografie, die een achillespees van mensen raakt. Maar hij is niet terecht gekomen in een soort ‘ze doen het overal’. “In de gerechtvaardigde woede van mensen ziet de kerk de woede van God zelf weerspiegeld, die wordt overgeleverd en mishandeld door deze eerloze gewijden.” De paus heeft in zijn slottoespraak een achttal terreinen genoemd waarop de actie van de kerk zich zal moeten gaan richten.
Slottoespraak van de paus
De tekst van de toespraak van de paus is beschikbaar op de website van de H. Stoel. Op het moment dat ik dit schrijf was de originele Italiaanse versie beschikbaar, de andere talen zullen snel volgen:
Hoewel het volgende artikel van Riccardo Cascioli vrij kritisch is over de misbruiktop, ben ik het er fundamenteel wel mee eens:
Homilie
“Wees barmhartig zoals uw Vader barmhartig is,
Oordeelt niet... veroordeelt niet...
Bemint uw vijanden...”.
Barmhartig?
Na een week vol berichten in de media
over de misbruik-top in Rome
- de vergadering van voorzitters
van bisschoppenconferenties met paus Franciscus
over het tegengaan van seksueel misbruik -
zou ik me kunnen voorstellen
dat U deze woorden van Jezus
hoofdschuddend leest:
is dit juist niet de kern van het probleem:
dat men niet geoordeeld en veroordeeld heeft,
dat men weggekeken heeft
en zogenaamd ‘barmhartig’ is geweest voor daders,
voor plegers van misbruik?
Zijn die woorden van Jezus niet heel onverstandig?
Gekwetst
En we zijn allemaal weleens gekwetst,
sommigen van ons op zeer ernstige wijze,
zodanig dat het hele verdere leven
in feite daardoor is beïnvloed.
Is dan de oplossing: vergeven en vergeten?
Als bisschop en priester
- zeker toen ik nog in een parochie werkzaam was -
mocht ik nogal eens
een inkijkje krijgen in iemands ziel en leven.
Ik heb als jonge priester en pastoor
versteld gestaan
van de pijn van zoveel mensen,
dat er zoveel leed en verdriet
in de levens van mensen was,
vaak aangedaan door andere mensen.
Lang niet iedereen heeft een fijn gezin gekend
of een goede en gelukkige relatie.
Moet je maar stil zijn?
En als je dan veel ellende van andere mensen
hebt ondervonden,
moet je dan maar stil zijn
en je andere wang toekeren,
beminnen en vergeven,
alles laten gebeuren,
zonder te oordelen?
Is dat het wat Jezus zegt?
Nee, dat is het zeker niet,
althans niet zó.
Barmhartigheid en rechtvaardigheid
In God zijn twee eigenschappen
heel belangrijk:
rechtvaardigheid en barmhartigheid.
Bij God is er geen barmhartigheid
zonder rechtvaardigheid
en er is geen rechtvaardigheid
zonder barmhartigheid.
Beide moeten er zijn,
dat wil zeggen:
we kunnen niet laten voortbestaan
en met de mantel der liefde bedekken,
dat iemand kwaad doet en beschadigt,
vooral niet als dat een zwakker persoon betreft.
In actie komen
Iedereen die kennis heeft
van een onrechtvaardige situatie
en daar niets aan doet
terwijl hij of zij dat wél zou kunnen,
maakt zich medeschuldig
aan het onrecht dat gebeurt.
Moet iemand rond blijven lopen
met een verschrikkelijk geheim?
Het is niet goed weg te kijken
als we onrecht zien gebeuren,
al is het soms moeilijk in actie te komen,
zeker als het onrecht veroorzaakt wordt
door iemand
met wie we heel verbonden zijn.
De barmhartigheid
moet allereerst uitgaan
naar de zwakkere,
niet naar degene die het onrecht pleegt.
Eerst bekering en zuivering...
De barmhartigheid van God betekent
dat ieder die spijt heeft, die vergeving vraagt,
van Hem de kans krijgt
het eeuwig leven binnen te gaan,
na bekeerd en gezuiverd te zijn
van verkeerde intenties en bedoelingen.
We kunnen de barmhartigheid van God ervaren
als we ons bewust zijn
van onrecht dat we hebben gedaan.
Dus we moeten gewoonlijk spréken, iets doen
als we zien dat iemand onrecht pleegt,
omdat we anders geen recht doen
aan degene die het onrecht ondergaat.
Het is beter om te handelen.
Dus eerst de rechtvaardigheid,
dan de barmhartigheid.
Vergelding?
Maar wie alleen op vergelding en wraak uit is
beantwoordt kwaad met kwaad.
Daar wordt de wereld zelden beter van,
integendeel: wie kwaad met kwaad beantwoordt,
zet een geweldsspiraal in werking...
Innerlijke genezing
De weg naar innerlijke genezing
wordt gemakkelijker
als er recht is geschied, rechtvaardigheid zegeviert.
Maar die innerlijke genezing kan er pas zijn
bij degene die zo zeer geleden heeft,
als hij of zij zich in zekere zin kan verzoenen
met wat er is gebeurd,
niet omdat het goed te praten valt,
maar omdat een mens
niet menswaardig kan blijven leven
met bitterheid en wrok.
Laten we bidden om recht, om rechtvaardigheid
én om genezing voor de zielen.