'Antiquum Ministerium'
Een Motu Proprio over het dienstwerk van de Catechist
Paus Franciscus heeft bij Motu Proprio Antiquum Ministerium van 10 mei 2021 het dienstwerk van Catechist ingesteld voor de gehele Kerk. Een liturgische ritus voor de aanstelling volgt nog. Helemaal nieuw is dit zeker niet en in het bisdom Haarlem-Amsterdam kennen we sinds 2004 Catechisten met een (liturgische) zegening en zending door de bisschop.
Bijbelse wortels
Paus Franciscus wijst in het Motu Proprio op de bijbelse wortels van dit dienstwerk (vgl. bijv. 1 Kor. 12) en noemt verschillende kerkelijke documenten, waaronder het Motu Proprio Ministeria Quaedam (1972) van Paus Paulus VI waarin de mogelijkheid van een aanstelling tot Catechist al werd genoemd.
Catechist in missielanden
Opvallend is echter dat de enige plaats in het kerkelijk wetboek waar de Catechist wordt genoemd (c. 785) alsmede de Encycliek Redemptoris Missio (1990) niet worden genoemd. De Gids voor Catechisten die met instemming van de paus in 1993 werd gepubliceerd door de Congregatie voor de Evangelisatie van de Volkeren, wordt evenmin geciteerd.
Deze teksten staan in de specifiek missionaire contekst en daar heeft de Catechist een veel bredere inzet dan alleen het geven van catechese: "Zij dienen zich onder leiding van een missionaris erop toe te leggen de leer van het Evangelie voor te houden en liturgische diensten en caritatieve werken te organiseren" (c. 785). De Gids voor Catechisten geeft daarbij aan: "In de huidige missionaire praktijk, is de roeping van de Catechist zowel specifiek, n.l. voor de taak van het geven van catechese, als algemeen, voor het meewerken aan welk apostolische dienstwerk dan ook dat nuttig is voor de opbouw van de Kerk" (n.2).
Daaruit komt naar voren dat de Catechist een specifieke zending heeft om catechese te geven en een bredere in dienst van de opbouw van de gemeenschap. Toch denk ik zeker niet dat het de bedoeling is van de paus dat de Catechist die hij beschrijft in zijn Motu Proprio zich beperkt tot het geven van catechese. Ook in de Instructie over de medewerking van de leken aan het dienstwerk van de priesters Ecclesiae de Mysterio (1997) worden bijvoorbeeld pastorale taken aangegeven waarin de medewerking van leken goed en belangrijk is (bijv. n. 4 en art. 6vv.) en we vinden dat natuurlijk in veel andere documenten van de Kerk (bijv. Ap Exh. Christifideles Laici (1988), LG 33).
De catechist volgens Antiquum Ministerium
In het Motu Proprio Antiquum Ministerium wordt de Catechist beschreven als iemand die op de eerste plaats geroepen is om de eigen competentie tot uitdrukking te brengen in het doorgeven van het geloof in de verschillende etappes: de eerste aankondiging, verdieping, voorbereiding op de sacramenten en permanente vorming, waarbij de Catechist tegelijk geloofsgetuige is, leraar en mystagoog, begeleider en pedagoog (n. 6).
De Catechist doet dit vanuit zijn of haar eigen geloofsleven en gebed en in naam van de Kerk. In deze omschrijving komt al naar voren dat het niet alleen gaat om het geven van catechese, al blijft dat een kern-element van de roeping van een Catechist. Door de vorming die de Catechist heeft gehad zal hij of zij mensen kunnen begeleiden en ook een meer algemene roeping kunnen vervullen binnen de kerkgemeenschap door het bezoeken van zieken, het leiden van woord- en gebedsvieringen, het uitreiken van de heilige communie als buitengewoon bedienaar, het begeleiden van catechetisch medewerkers in de parochie enzovoorts.
Dit houdt in dat de catechist een goede opleiding moet krijgen. Die meer ‘algemene’ taken zijn niet specifiek eigen aan het ambt van Catechist, maar ze zullen wel bij voorkeur aan een Catechist worden toevertrouwd omdat die de geestelijke, theologische en pastorale vorming heeft gehad die daarbij belangrijk zijn.
Sint Bonifatiusinstituut
In ons bisdom is het al zo dat de Catechisten een belangrijke rol vervullen. Er zijn er op dit moment niet veel werkzaam, maar op dit moment zijn er gelukkig weer kandidaten die zich op een zending als Catechist voorbereiden. Zij volgen de opleiding aan het Sint Bonifatiusinstituut van ons bisdom (ten minste de minor-opleiding) en kunnen aan dit Hoger Instituut voor Godsdienstwetenschappen ook een Baccalureaat en zelfs een Licentiaat halen, omdat deze opleiding verbonden is met de Pauselijke Lateraanse Universiteit. De opleiding is dan ook veel breder dan alleen catechetische aspecten.
Catechetisch medewerkers
Naast Catechisten zijn er ook catechetisch medewerkers die een vorming en opleiding hebben gevolgd om Catechese te geven en een zending hebben gekregen van de bisschop. Voor deze vorming bestaat een aanbod, maar door de Corona-pandemie heeft dit helaas wat stil gelegen.
Aanstelling
Tot nu toe werd voor de liturgische aanstelling van een Catechist een zegening gebruikt uit het reeds bestaande Benedictionale. Zodra de nieuwe ritus beschikbaar zal zijn, zullen we die natuurlijk gaan gebruiken.
Slot
Van harte hoop ik dat dit ‘oude dienstwerk’ (Antiquum Ministerium) een nieuwe impuls mag krijgen door dit Motu Proprio van paus Franciscus. In ieder geval is nu nog duidelijker dat Catechisten er niet alleen zijn voor missie-landen!
