Hobbels en blokkades op weg naar de missionaire Kerk

Donder­dag 31 maart hebben we een bis­dom­staf-ver­ga­de­ring gehou­den met alle gedele­geer­den. Het was door Corona lange tijd niet fysiek moge­lijk geweest, maar gelukkig kon­den we elkaar nu weer ont­moe­ten. Dit keer ston­den we bij­zon­der stil bij de ont­wik­ke­lingen op het vlak van reorgani­sa­tie van kerken en pa­ro­chies, finan­ciën en derge­lijke. Aan het begin van de bij­een­komst heb ik een inlei­ding gehou­den over de hobbels en blok­kades op de weg naar een missio­naire kerk.

Want inder­daad het is soms frustrerend dat de processen en ont­wik­ke­lingen zo lang­zaam gaan, op de weg naar een Kerk­ge­meen­schap die de bood­schap van het evan­ge­lie vitaal han­den en voeten kan geven. Goed, uit­ein­delijk is alles genade en dat vraagt van ons ver­trouwen in de Voor­zienig­heid...

Hobbels en Blok­kades

Het doel

Waar we naar toe willen, is eigen­lijk wel dui­de­lijk: we willen komen tot levende en vitale, verwel­ko­mende geloofs­ge­meen­schappen met jon­ge­ren en ouderen, met kennis­ma­kings­pro­gramma’s, Alpha­cur­sus, andere cateche­tische ac­ti­vi­teiten voor kin­de­ren en vol­was­se­nen, voor­be­rei­ding op de sacra­menten en een waar­dige en aan­trek­ke­lijke li­tur­gie. Een ge­meen­schap die missio­nair is, dat wil zeggen: erop gericht om nieuwe mensen uit te nodigen en hen te betrekken bij het evan­ge­lie, bij Jezus Christus en de Kerk.

Hoe komen we daar?

Hoe komen we daar? Er zijn vele hobbels en blok­kades op die route, waar­van ik er een paar wil benoemen. Want je kunt wel mooi dromen over een Missio­naire Kerk, als je niet bereid bent om te doen wat ervoor nodig is om daar te komen, wordt het niets. De genade vraagt om men­se­lijke mede­wer­king!

Nota's en beleids­do­cu­menten?

Het zit ook niet in de productie van nog weer meer nieuwe nota’s en visies. In ons bisdom Haar­lem-Am­ster­dam is in 2004 de nota Nieuwe tij­den, nieuwe wegen ver­sche­nen. In 2012 kwam een ver­volgnota op dat do­cu­ment. Die teksten zijn nog steeds van belang. In 2016 verscheen de gespreks­no­ti­tie Kerk in een ver­an­de­rende samen­le­ving en bij mijn aantre­den als dio­ce­saan bis­schop heb ik een brief uitge­ge­ven met vier speer­pun­ten die kenmerken zijn voor een levende en missio­naire kerk: ge­meen­schapszin (Kerk als communio, Samen Kerk), missio­naire ge­meen­schap (uit­gaand naar anderen met de bood­schap van het evan­ge­lie), caritas (zorg voor de armen als zicht­baar teken van het geloof en de evan­ge­lische liefde) en aan­dacht voor jon­ge­ren en families.

In­spi­ra­tie van de paus

Paus Fran­cis­cus heeft even­eens veel aan­dacht gegeven aan die missio­naire kerk. Niet voor niets is hij zijn pon­ti­fi­caat be­gon­nen met de Apos­to­lische Exhor­ta­tie Evangelii Gaudium, over de ver­kon­di­ging van het evan­ge­lie in de wereld van nu (2013). De Apos­to­lische Con­sti­tu­tie waar­mee de Romeinse Curie zeer onlangs is her­vormd heet: Praedicate evangelium (verkon­dig het evan­ge­lie), waarin hij als eerste onder de afdelingen van de Romeinse Curie het Di­cas­te­rie voor de evangeli­sa­tie heeft geplaatst. Er is geen gebrek aan in­spi­ra­tie en aan een beeld van het visioen dat ons voor ogen staat.

Waarom gaat alles zo traag?

De kenmerken van de missio­naire kerk, het visioen van waar we naar toe willen is dus al vele malen en dui­de­lijk geschetst en onder de aan­dacht gebracht, ook met tal van concrete sug­ges­ties. Maar waarom wordt die missio­naire kerk dan nog zo weinig zicht­baar? Het gaat dan niet aller­eerst om de vraag of de missio­naire pogingen re­sul­taat hebben (want het is in onze samen­le­ving vaak niet zo ge­mak­ke­lijk in het hart van mensen door te dringen met de bood­schap van het evan­ge­lie) maar ook en vooral om de vraag waarom er geen missio­naire ini­tia­tie­ven tot stand komen. Er is een flink aantal hobbels en blok­kades op de weg naar de missio­naire kerk...

Struc­tu­ren

Een be­lang­rijk probleem zijn de struc­tu­ren. We zitten te veel vast in de oude struc­tu­ren, we geven de Heer te weinig kans om alles nieuw te maken. Er zijn te veel kleine clubjes die voor zich­zelf opkomen maar niet de in­spi­ra­tie en de kracht hebben om missio­nair te zijn, er gaat teveel zorg uit naar teveel gebouwen. Een paar kleine pa­ro­chies met een kerk­be­zoek van vijf­tig mensen van oudere leef­tijd, vragen de nodige aan­dacht voor vie­rin­gen, on­der­houd van de kerk enzo­voorts, maar die pa­ro­chies missen de kracht om missio­nair te zijn en kunnen geen pa­ro­chie zijn met alles wat daarbij hoort: jon­ge­ren, ge­zin­nen, catechese, doop- en huwe­lijks­voor­be­rei­ding, enzo­voorts. Om nog een voor­beeld te geven: ook al is een pa­ro­chie verenigd in een samen­wer­kings­ver­band van ver­schil­lende pa­ro­chies, toch zijn er niet zel­den “loka­tiera­den” die opkomen voor “hun” kerk­ge­bouw en zich gedragen als “lokaal bestuur”. Die fragmen­ta­tie zorgt voor botsende belangen die veel tijd en energie vreten van kerk­besturen en de pastoor. Zo wordt ie­der­een moe zon­der iets bereikt te hebben.

De weinige krachten die we hebben, wor­den te zeer weggezogen naar het in de lucht hou­den van overbo­dige struc­tu­ren in plaats van dat ze naar de missio­naire opdracht gaan.

Vast gehou­den

Dat maakt dat pries­ters (en dat geldt mutatis mutandis ook voor diakens, cate­chisten, pas­to­raal werkers) vaak niet goed toe­ko­men aan het opzetten van nieuwe missio­naire ini­tia­tie­ven, catechese, bezoeken, de vor­ming van vrij­wil­li­gers, gelo­vi­gen die de zen­ding van de kerk méé dragen, enzo­voorts. Ze wor­den soms te veel vast gehou­den in een over­dre­ven ver­ga­der­struc­tuur door de vele lokale belangen die de grotere missio­naire opdracht niet in het vizier hebben en die niet vanuit het grotere beeld van het katho­lie­ke geloof denken en han­de­len.

Charisma

Daarbij moet ook oog zijn voor het cha­risma van een pries­ter, diaken of cate­chist dat per persoon verschilt. Het is mooi als iemand zijn talenten kan ontplooien, dan komt die persoon tot zijn of haar recht. Een pries­ter is niet pries­ter gewor­den voor het lei­den van reorgani­sa­tie­pro­ces­sen. Het is dus goed als hij in veel zorgen voor deze nood­za­ke­lijke processen ontlast kan wor­den. Zeker, hij is ge­roe­pen om als pastoor of in een andere rol, lei­ding te geven aan de ge­meen­schap, maar dat gaat om een her­der­lijke opdracht. Na­tuur­lijk moet hij ook gevormd wor­den in de taken die nu eenmaal op hem afkomen. Soms speelt ook de eigen attitude een be­lang­rijke rol: Is de pries­ter, diaken, cate­chist of pas­to­raal werken in zijn of haar denken en han­de­len voldoende missio­nair, verwel­ko­mend, open? En zijn er voldoende gelo­vi­gen in de ge­meen­schap te vin­den die de missio­naire opdracht méé willen dragen?

Finan­ciën

Ook de finan­ciën spelen een rol. De finan­ciële mid­de­len lopen sterk terug. Is het erg om een arme Kerk te zijn? Nee, dat is zelfs evan­ge­lisch. Maar we hebben wel de opdracht om de mid­de­len die ons zijn toe­ver­trouwd goed en zorg­vul­dig te beheren ten dienste van het doel: de ver­kon­di­ging van het evan­ge­lie en het ge­loofs­le­ven. Om tot missio­naire ge­meen­schappen te komen en niet te veel tijd en geld te verliezen aan het beheer van gebouwen, ver­ga­ders­truc­tu­ren en zaken die uit­ein­delijk niet bijdragen aan die missio­naire Kerk, moeten we het aantal locaties en struc­tu­ren beperken om tijd te kunnen geven aan onze eerste opdracht: de ver­kon­di­ging van het evan­ge­lie. Maar de weg daar­naar toe is vol hobbels...

Stil staan bij de blok­kades

De hobbels en de blok­kades: het is goed dat we er aan­dacht aan beste­den en ons afvragen hoe we de weg voor de Heer kunnen berei­den en die obstakels kunnen verwij­de­ren. Het is niet voldoende om stil te staan bij het visioen en dat hel­der naar voren te brengen - hoe be­lang­rijk dat zeker ook is. Er moet meer gebeuren. De weg er naar toe moet bereid wor­den... (tij­dens de staf­bij­een­komst zei iemand: je moet niet alleen voor Pasen gaan, de weg naar de missio­naire kerk loopt langs het kruis; dat moeten we opnemen)

Hoe kunnen we allen die binnen onze kerk werk­zaam zijn helpen, ruimte maken, om iedere dag met vreugde te kunnen zeggen: “Heer, hier ben ik, zend mij”?