Querida Amazonia...

Post-synodale Apostolische Exhortatie van paus Franciscus

Paus Fran­cis­cus heeft op woens­dag 12 februari om 12.00 uur de Apos­to­lische Exhor­ta­tie Querida Amazonia bekend gemaakt. Het uit­ge­breide do­cu­ment is ge­schre­ven naar aan­lei­ding van de bis­schop­pen-synode voor Amazonië die van 6 tot 27 ok­to­ber is gehou­den. Het do­cu­ment gaat in op vele aspecten van dit grote gebied: sociaal, cultureel, eco­lo­gisch en na­tuur­lijk de ker­ke­lijke aspecten. De paus heeft een droom en die droom blijft niet beperkt tot Amazionië..!

Embargo

Na­tuur­lijk heb ik nog niet het hele do­cu­ment kunnen lezen al hebben de bis­schop­pen de tekst met een uit­ge­breide ‘persmap’ een aantal uren voor de bekendma­king onder embargo ont­van­gen. Enkele punten kan ik er echter wel uitlichten, onder ver­wij­zing naar de nummers van de paragrafen van de Exhor­ta­tie). Daar­naast beveelt de paus aan het slot­do­cu­ment van de Synode te lezen, dat hij echter niet citeert in zijn Exhor­ta­tie (n. 3).

Paus Fran­cis­cus heeft de tekst beëindigd en ‘inge­le­verd’ op 27 de­cem­ber van het voorbije jaar. Daarna moest de tekst wor­den nagelezen, van com­men­taar voor­zien en ver­taald wor­den. Er is dus hard gewerkt om dit 80-pagina's tellende do­cu­ment in korte tijd gereed te krijgen.

De dromen van de paus

Een droom... voor allen...

Amazonië omvat delen van Brazilië, Bolivia, Colombia, Ecuador, Guyana, Peru, Suriname, Venezuela and Frans Guyana, maar de paus richt zich in de Exhor­ta­tie ook tot de hele wereld.

Aan het einde van de inlei­ding schrijft de paus (ik citeer de Engelse vertaling):

“I dream of an Amazon region that fights for the rights of the poor, the original peoples and the least of our brothers and sisters, where their voices can be heard and their dignity advanced. I dream of an Amazon region that can preserve its distinctive cultural riches, where the beauty of our humanity shines forth in so many varied ways. I dream of an Amazon region that can jealously preserve its overwhel­ming natural beauty and the super- abundant life tee­ming in its rivers and forests. I dream of Christian communities capable of generous commit­ment, incarnate in the Amazon region, and giving the Church new faces with Amazonian features” (n. 7).

Deze tekst kan - denk ik - wor­den beschouwd als een goede samen­vat­ting van de intenties van de Exhor­ta­tie.

Sociale droom

Paus Fran­cis­cus be­klem­toont aller­eerst dat het Amazone-gebied welis­waar voor een eco­lo­gische ramp staat, dat echter bij het zoeken naar oplos­singen de sociale vraag niet mag wor­den vergeten. Een goede eco­lo­gische oplos­sing is ook een recht­vaar­dige, een die recht doet aan de armen. De oor­spron­ke­lijke bevol­king staat vaak mach­te­loos te kijken en de verwoes­ting van de natuur komt niet alleen van bui­ten­landse machten, maar ook van lokale macht­heb­bers (n. 13). Hier past veront­waar­diging en tege­lijk moeten er wegen wor­den gezocht om neo-kolo­nia­lisme te over­ko­men waar­van de inheemse bevol­king het slacht­of­fer is (n. 17). Een be­lang­rijk posi­tief aspect van de regio is de zin voor ge­meen­schap. dat ge­meen­schaps­ge­voel wordt echter geschaad door de indi­vi­dua­lis­tisch getinte urbani­sa­tie (n. 21). Er moet meer dialoog zijn met de inheemse volkeren en die moet de armen onder­steu­ning bie­den en hen in staat stellen meer te delen in de macht (n. 27).

Culturele en eco­lo­gische droom

Paus Fran­cis­cus gaat even­eens uit­ge­breid in op de aspecten van de cultuur van de inheemse volkeren en op de eco­lo­gische drei­ging. Als ik die teksten hier en nu zou willen samen­vat­ten, doe ik de Exhor­ta­tie zeker tekort. Mij viel op dat de paus in ver­band van de eco­lo­gie be­klem­toont dat edu­ca­tie wezen­lijk is.

Een droom voor de kerk...

De paus vraagt de kerk om een authen­tieke optie voor de armen en degene die verlaten wor­den, om hun rechten te verde­digen, hen te bevrij­den van mate­rië­le armoede en hen uit te nodigen tot een vriend­schap met de Heer (n. 63).

Zij hebben het recht het kerygma te horen, dat is de centrale bood­schap van het chris­te­lijk geloof en begeleid te wor­den in gees­te­lij­ke groei (n. 64). Paus Fran­cis­cus vraagt ook aan­dacht voor incul­tu­ra­tie waarbij niets van de wijs­heid van de cultuur verloren gaat, maar die tot vervulling wordt gebracht door de wijs­heid van het chris­ten­dom die door de eeuwen is doorge­ge­ven (n. 66).

Incul­tu­ra­tie en afgo­den­ver­ering?

De paus geeft ver­schil­lende opmer­kingen over de gods­diens­tige waarde van de eigen cultuur. Duide­lijk komt naar voren dat de paus de lijn aanhoudt die in de traditie van zijn eigen reli­gi­euze orde, die van de Jezuïeten, altijd is gevolgd: het aan­ne­men van het goede uit de cultuur en dat tot Christus brengen. Ik citeer twee ken­mer­kende teksten:

“Similarly, a relationship with Jesus Christ, true God and true man, liberator and redeemer, is not inimical to the markedly cosmic worldview that characterizes the indigenous peoples, since he is also the Risen Lord who permeates all things. In Christian experience, “all the creatures of the ma­te­ri­al universe find their true mea­ning in the incarnate Word, for the Son of God has incorporated in his person part of the ma­te­ri­al world, plan­ting in it a seed of definitive transformation”. He is present in a glorious and mysterious way in the river, the trees, the fish and the wind, as the Lord who reigns in creation without ever losing his transfigured wounds, while in the Eucha­rist he takes up the ele­ments of this world and confers on all things the mea­ning of the paschal gift” (n. 74).

De volgende tekst kan wor­den beschouwd als tevens een ant­woord op de con­ster­na­tie die was ontstaan rond de aanwe­zig­heid van ‘Pachamama’ tij­dens de Synode. Zonder dat gebeuren uit­druk­ke­lijk te noemen, geeft paus Fran­cis­cus het lei­dende beginsel aan in vragen rond het gebruik van niet-chris­te­lijke symbolen:

“It is possible to take up an indigenous symbol in some way, without necessarily consi­dering it as idolatry. A myth charged with spiritual mea­ning can be used to advantage and not always consi­dered a pagan error. Some religious festivals have a sacred mea­ning and are occasions for gathe­ring and fraternity, albeit in need of a gradual process of purification or maturation. A mis­sio­na­ry of souls will try to discover the legitimate needs and concerns that seek an outlet in at times imperfect, partial or mistaken religious expressions, and will attempt to respond to them with an inculturated spirituality” (n. 79).

Na­tuur­lijk zal men hierbij kunnen denken aan de kers­te­ning van hei­dense gebruiken, zoals dat door de in­stel­ling van het kerst­feest is gebeurd, het gebruik van de kerst­boom, bepaalde pro­ces­sies, dodenmalen bij het graf, enzo­voorts.

Gebrek aan pries­ters

De paus raakt het probleem aan van de schaarste aan pries­ters in de regio. Hij geeft aan dat er een serieuze inzet moet wor­den gepleegd om dit tekort te verhelpen en geeft daartoe enkele punten die ver­lich­ting kunnen bie­den (n. 90vv.):

• meer gebed om roe­pingen
• andere bis­schop­pen moeten genereus zijn en pries­ters die in Amazonië willen werken daarheen laten gaan (opgemerkt wordt dat nogal wat pries­ters uit Amazonië in Europa en de Verenigde Staten werken, terwijl er dus nood is in hun gebied van her­komst);
• vor­ming van de pries­ters verbe­te­ren zodat er meer dialoog ont­staat met de cultuur van Amazonië (pries­ters mogen niet als Frendkörper wor­den ervaren)
• het gaat niet om meer pries­ters alleen; roe­pingen staan niet los van de ge­meen­schap; een weg van heili­ging, vor­ming, luis­te­ren naar het Woord van God is voor de gehele ge­meen­schap nodig
• bezien wat een pries­ter moet doen (de paus legt de nadruk op de Eucha­ris­tie en de biecht en in voetnoot 192 op de zie­ken­zal­ving als taken van de pries­ter) en wat anderen kunnen doen;
• er moeten meer (gehuwde) per­ma­nent diakens komen in dit gebied;
• de inzet van leken blijft be­lang­rijk.

Pries­ter als bruidegom

In n. 101 gaat de paus ook in op de pries­ter als bruidegom van de kerk, wat in de Eucha­ris­tie naar voren komt: daar is de pries­ter als ‘andere Christus’ die bruidegom die in dialoog is met zijn bruid de kerk; daarom kunnen vrouwen geen pries­ter wor­den; dit is een thema dat niet ‘functionalis­tisch’ moet wor­den bena­derd. De paus wijst ‘cleri­ca­li­se­ring’ van vrouwen af. Daarbij onder­streept de paus de be­lang­rijke rol die vrouwen kunnen spelen en geeft aan dat zij meer in lei­dende posities buiten het gewijde ambt aanwe­zig moeten zijn in heel de kerk (n. 103).

Celi­baat?

De grote onrust was ontstaan rond de vraag of de paus de wij­ding van gehuwde mannen voor het Amazone-gebied zou gaan toestaan, zoals de Synode had gesug­ge­reerd. In de dagen voor de publi­ca­tie van de Exhor­ta­tie lekte al wel uit dat dit niet zou gaan gebeuren: dat had de paus al tegen Ameri­kaanse bis­schop­pen op Ad Limina bezoek gezegd. De paus is daar dus inder­daad niet toe over­ge­gaan en hij maakt in de Exhor­ta­tie de diepere zin van het celi­baat dui­de­lijk, al blijft staan dat het celi­baat niet absoluut door het wezen van het pries­ter­schap is vereist, reden waarom de katho­lie­ke Kerk het celi­baat niet oplegt aan kerken die gehuwde pries­ters hebben en zich (opnieuw) met de Kerk van Rome willen verenigen of aan afzon­der­lijke gees­te­lij­ken uit die kerken en ge­meen­schappen die katho­liek wor­den (zoals bij­voor­beeld de vele Angli­caanse gees­te­lij­ken die katho­liek zijn gewor­den). De paus geeft in zijn Exhor­ta­tie door de bruid-bruidegom symboliek aan, dat het bij het celi­baat niet louter om een externe, ker­ke­lijke wet gaat.

Zowel over de moge­lijke rol van vrouwen in de kerk als over het celi­baat zijn artikelen te vin­den op deze web­si­te onder: Artikelen - Overig.

Slot

De paus ein­digt met een gebed tot Maria, waarbij hij opnieuw aan Maria refereert als moe­der van alle mensen, van alle culturen.

***

Zeker, ik heb de paus tekort gedaan in deze haas­tig ge­schre­ven woor­den over de nieuwe Exhor­ta­tie. Ik beveel die ie­der­een ter lezing aan en hoop dat dit mooie do­cu­ment veel vrucht mag dragen!